Κοιτάζεις γύρω σου πώς έχουν φτιαχτεί οι κοινωνίες, πώς έχει δημιουργηθεί ο κόσμος, ποιες ανισότητες υπάρχουν στη Γη μεταξύ πλούσιων και φτωχών, και αναρωτιέσαι: Μα, θα μπορούσαμε να τα κάνουμε κάπως αλλιώς; Και κυρίως, αν μας ερχόταν τώρα η έμπνευση να τα αλλάξουμε, να τα κάνουμε πιο δίκαια, θα προλαβαίναμε;
Αυτές τις ερωτήσεις, που αρκούν για να πυροδοτήσουν πολύωρα debates σε καφενεία και καφετέριες, τις έκανε η Earth Commission. Μια ομάδα επιστημόνων από 65 διαφορετικές ειδικότητες, από φυσικούς και χημικούς μέχρι οικονομολόγους, συγκοινωνιολόγους και γιατρούς. Και παρουσίασε μια πρωτοποριακή μελέτη, η οποία μας δείχνει σε ποιο οριακό επίπεδο βρισκόμαστε.
Όλη η ανθρωπότητα θα μπορούσε να μοιραστεί ένα δίκαιο μέλλον. Αλλά δεν μπορεί, γιατί η ανάπτυξη συρρικνώνεται υπό την πίεση μιας πλούσιας μειοψηφίας υπερκαταναλωτών. Αυτό είναι το βασικό συμπέρασμα. Ότι οι λίγοι πλούσιοι που υπερκαταναλώνουν ψαλιδίζουν τις ελπίδες της φτωχής πλειοψηφίας.
Όσο για το δεύτερο ερώτημα, το αν προλαβαίνουμε, η απάντηση είναι ακόμα οριακά θετική. Οριακά, επειδή είναι δυνατόν να δημιουργηθεί ένας «ασφαλής και δίκαιος χώρος», σύμφωνα με τη διατύπωση της μελέτης. Αλλά αυτό θα εξαρτηθεί από έναν ριζικό μετασχηματισμό της παγκόσμιας πολιτικής, οικονομίας και κοινωνίας για να διασφαλιστεί μια δικαιότερη κατανομή των πόρων, η ταχεία σταδιακή κατάργηση των ορυκτών καυσίμων και η ευρεία υιοθέτηση βιώσιμων τεχνολογιών και τρόπων ζωής χαμηλών εκπομπών άνθρακα.
Μοιάζουν όλα αυτά σα να τα φωνάζει κάποια υποψήφια διαγωνισμού καλλιστείων στο «μήνυμα» που προηγείται της τελικής βαθμολογίας. Τόσο ουτοπικά.
Μελέτη-πείραμα σκέψης 62 σελίδων για τη Γη
Η μελέτη αυτή είναι ένα «σκεπτικό πείραμα» 62 σελίδων από την ομάδα αυτή των επιστημόνων. Επιδιώκει να χαρτογραφήσει πώς τα 7,9 δισεκατομμύρια άνθρωποι του κόσμου θα μπορούσαν να έχουν πρόσβαση στα απαραίτητα επίπεδα τροφής, νερού, ενέργειας, στέγης. και μεταφοράς. Στη συνέχεια, προβλέπει πώς αυτό μπορεί να αλλάξει μέχρι το 2050, όταν ο πληθυσμός είναι πιθανό να είναι 9,7 δισεκατομμύρια άνθρωποι.
Το πόνημα δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Lancet Planetary Health. Το «πάτωμα» των βασικών καθημερινών προτύπων διαβίωσης – που ορίζονται ως 2.500 θερμίδες τροφής, 100 λίτρα νερού και 0,7 kWh ηλεκτρικής ενέργειας, μαζί με έναν χώρο διαβίωσης 15 τετραγωνικά μέτρα και ετήσια μεταφορά 4.500 km (2.800 μίλια). Στη συνέχεια οι επιστήμονες υπολόγισαν πόσο διάστημα υπήρχε ανάμεσα σε αυτό και ένα «ανώτατο όριο» ασφαλείας, όσον αφορά τα όρια του πλανήτη μας, που υπολόγιζε πόσο μπορεί η ανθρωπότητα να ωθήσει το κλίμα, τα οικοσυστήματα, τα θρεπτικά συστατικά και τις πηγές φωσφόρου και νερού χωρίς να αποσταθεροποιήσει τα συστήματα της Γης.
Τα αποτελέσματα είναι απογοητευτικά: Κάτω από τις τρέχουσες εξαιρετικά άνισες κοινωνικές και περιβαλλοντικές συνθήκες έντασης ορυκτών καυσίμων, είναι πλέον αδύνατο για όλους τους ανθρώπους να ζήσουν υγιείς ζωές. Στην Ινδία, όπου περίπου 1 δισεκατομμύριο άνθρωποι ζουν σε υποβαθμισμένα εδάφη. Στην Ινδονησία 194 εκατομμύρια άνθρωποι εκτίθενται σε μη ασφαλή επίπεδα αζώτου. Στη Βραζιλία 79 εκατομμύρια άνθρωποι εκτίθενται σε μη ασφαλή και άδικα επίπεδα ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Στην Κίνα, την Ινδία και το Πακιστάν, περισσότεροι από 200 εκατομμύρια άνθρωποι εκτίθενται επίσης σε επικίνδυνα υψηλές θερμοκρασίες υγρών λαμπτήρων με παγκόσμια κλιματική θέρμανση μεταξύ ενός και δύο βαθμών πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα.
Πώς μπορεί να αποφευχθεί αυτό; Σύμφωνα με τη μελέτη, με τη μείωση της χρήσης πόρων του 15% των μεγαλύτερων εκπομπών και την ταχεία υιοθέτηση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και άλλων βιώσιμων τεχνολογιών. Όσο περισσότερο, όμως, καθυστερούν οι αλλαγές, τόσο πιο σκληρή είναι η πρόκληση τα επόμενα χρόνια, ιδίως όσον αφορά το κλίμα. Το 2050 η Γη θα βρεθεί εκτός κλιματικών ορίων, προκειμένου να προσφέρει ένα βασικό βιοτικό επίπεδο στους κατοίκους της, οι οποίοι τότε θα πλησιάζουν τα 9,7 δισεκατομμύρια.
Η μεγαλύτερη δικαιοσύνη είναι ένα ζωτικό συστατικό των προτεινόμενων λύσεων. Ηέ έκθεση σημειώνει ότι τα άτομα σε οικονομικά συστήματα που δίνουν προτεραιότητα στη δημόσια υγεία, την ισότητα και τη δημοκρατία τείνουν να έχουν χαμηλότερα επίπεδα κατανάλωσης. Περιορίζοντας τη ζήτηση, εκτιμά ότι οι εκπομπές θα μπορούσαν να μειωθούν κατά 40-80% και να έχουν σε μεγάλο βαθμό θετική απόδοση.
Πώς θα μπορούσαμε να αρχίσουμε; Η μελέτη προτείνει ότι οι πρώτοι χώροι για αλλαγή βρίσκονται σε επίπεδο πόλεων και επιχειρήσεων, οι οποίες τείνουν να είναι πιο ευκίνητες από τις εθνικές κυβερνήσεις και λιγότερο υπεύθυνες για τα κατοχυρωμένα εταιρικά συμφέροντα. Όμως, μακροπρόθεσμα, είναι απαραίτητο να μπουν στο παιχνίδι και οι μεγάλοι παίκτες, στην ουσία όλη η ανθρωπότητα. Αλλά ο χρόνος πιέζει, και δεν μπορούμε ούτε να εθελοτυφλούμε, ούτε να το αφήσουμε το θέμα «για να το λύσουν οι επόμενες γενιές».
