Κάποτε, κάθε σπίτι που ήθελε να σέβεται τον εαυτό του έπρεπε να ‘χει σεμεδάκι στην τηλεόραση, αποχυμωτή στην κουζίνα του, μα πάνω απ’ όλα έπρεπε να ‘χει ράφι για εγκυκλοπαίδεια. Οι πλασιέ έδιναν κι έπαιρναν, κι από δω η “Πάπυρος – Λαρούς”, από κει η “ΔΟΜΗ”, κι εμείς έχουμε “Χάρη Πάτση”, κι εσείς έχετε την “Υδρία”. Όλοι είχαν, λίγοι τις διάβαζαν. Μα κάθε που ήθελες κάτι να βρεις, ορίστε: ψάχνεις τόμο, ανοίγεις τόμο, ψάχνεις λήμμα, έτοιμος! Σήμερα πια, όλ’ αυτά ακούγονται κουραστικά, παλαιολιθικά κι αστεία. Σήμερα βλέπεις, υπάρχει η Wikipedia.
Δυο περίεργοι τύποι με γυαλιά, ο Τζίμι Γουέιλς κι ο Λάρι Σάνγκερ, είχαν στις αρχές του 2000 μια ιδέα ταυτόχρονα σύγχρονη, έξυπνη, εύκολη. Οραματίστηκαν μια εγκυκλοπαίδεια στο ίντερνετ, δωρεάν για όλους, και με συντάκτη κάθε άνθρωπο της γης που έχει υπολογιστή και σύνδεση στο διαδίκτυο. Κάπως έτσι, στις 15 Γενάρη του 2001, είχαμε γεννητούρια. Η Wikipedia έριξε το πρώτο της κλάμα στον αέρα του διαδικτύου, κι άρχισε σιγά-σιγά να πετάει έξω απ’ την αγορά κάθε άλλη εγκυκλοπαίδεια καθημερινής χρήσης. Σήμερα, 19 χρόνια μετά, εκείνη είναι μες στα 10 δημοφιλέστερα σάιτ της γης κι ο κόσμος εθισμένος στην πληροφορία της. Kι εγώ μπορώ πια, με δείγμα μιας γενιάς που ενηλικιώθηκε με Wiki, ν’ αναρωτηθώ…
…μας έκανε στ’ αλήθεια καλό η εγκυκλοπαίδεια της εύκολης απάντησης;
Η απάντηση σ’ αυτό δεν είναι καθόλου εύκολη. Βλέπεις, κανείς δεν μπορεί ν’ αμφισβητήσει (χωρίς κακεντρέχεια) τα θετικά της Wikipedia. Ξαφνικά, σχεδόν κάθε πληροφορία που ξέχασες ή που δεν έμαθες ποτέ, βρίσκεται δίπλα σου. Δυο κλικ απόσταση. Κι ύστερα, μ’ ένα smartphone στην τσέπη την παίρνεις μαζί σου. Όπου πας, από κοντά κι αυτή για να σου σφυρίξει χωρίς καθυστέρηση πού βρίσκεται το Μαρόκο (η πατρίδα του διπλανού σου στο τρόλεϊ) ή πόσους χαμένους τελικούς έχει ο Λεμπρόν Τζέιμς (για να τελειώνει πια ο τσακωμός με την παρέα του καφέ). Όλα είναι εκεί, όλα είναι εύκολα, όλα τα βρίσκεις ξεκούραστα και χωρίς κόπο. Αν θες τώρα έναν κατάλογο μ’ όλα τ’ αρνητικά της Wikipedia, ξαναδιάβασε αυτή εδώ την παράγραφο.
Το κόλπο κρύβεται στις “μαύρες” λέξεις. Τώρα πια μπορείς ελεύθερα να ξεχνάς. Ανακουφιστικό; Ίσως, μα… τώρα πια μπορείς κι ελεύθερα να μην ξέρεις! Γιατί να ξέρεις; Αν κουβαλάς στην τσέπη σου έναν “σοφό” που ξέρει για σένα, ποιος ο λόγος να γεμίζεις τη “σοφίτα” στο κεφάλι σου με τσάμπα πράμα; Μόνο που ο σοφός αυτός δεν έχει καμιά σπουδαία επιστημονική ομάδα πίσω του. Ερευνητής είμαι γω, που έτυχε να ‘χω ακούσει. Επιμελητής εσύ, που έτυχε να ‘χεις ακούσει αλλιώς. Διορθωτής ο Χατζηπετρής που δεν έχει ακούσει τίποτα αλλά… ξέρει τα πάντα! Πηγές; Αν θέλουμε, κι ούτε που θα κοιτάξεις. Μα το μεγάλο πρόβλημα δεν είν’ αυτό. Ακόμα κι αξιόπιστη να ήταν, το βασικό δεν θ’ άλλαζε:
Η Wikipedia σου επιτρέπει να μην ξέρεις!
Όμως, χωρίς δεν ξέρεις, πώς θα μπορείς να σκέφτεσαι; Χωρίς να ξέρεις, πώς θα μπορείς να ζυγίζεις ο,τι ακούς; Πίσω απ’ την εύκολη σκέψη που λέει: “Αφού μπορώ να βρω οτιδήποτε, τι λόγο έχω να μάθω από πριν”, υπάρχει η δύσκολη που (δεν) λέει: “Άμα δεν μάθεις κάτι σ’ ένα βάθος, δεν θα μπορέσεις ποτέ να το αναλύσεις σωστά. Δεν θα μπορείς ποτέ σου να ‘χεις άποψη για τίποτα, ή (το χειρότερο) θα έχεις άποψη για κάτι που δεν ξέρεις”. Θα ‘σαι για πάντα έρμαιο του κάθε ρήτορα που γνωρίζει λίγα παραπάνω, του κάθε παπατζή, του κάθε παλαβού που σου τα λέει ωραία. Κι αν όλα αυτά σ’ ακούγονται τεχνοφοβία σκέτη, θυμήσου: οι Αμερικανοί δεν ξέρουνε πού πέφτει το Ιράν (κάποιοι το δείχνουν μες στις ΗΠΑ!). Κι αν, θα μου πεις, αυτοί ήταν πάντα έτσι, να: οι νέοι Έλληνες δεν ξέρουνε πού πέφτει η Αγγλία! Δεν ξεχωρίζουνε ’40 από ’21. Κι άμα ρωτήσεις κάποιον τι θα πει “αριστερός” ή “δεξιός”, θα ‘χεις μεγάλες πιθανότητες να σου απαντήσει γενικές αρλούμπες για το λαό, για την πατρίδα, για τους σταλινιστές και τους φασίστες. Γιατί δεν ξέρει. Μα θέλει να ‘χει γνώμη, κι ας μην ξέρει.
Όχι, προφανώς δεν φταίει η Wikipedia για όλο αυτό το χάλι. Φταίν’ τα συστήματα παιδείας που γίνανε συστήματα εκπαίδευσης, φταίν’ τα πανεπιστήμια που από κέντρα του ελεύθερου πνεύματος έγιναν κέντρα επαγγελματική εξειδίκευσης, φταίνε οι δάσκαλοι, και οι καθηγητές, κι οι υπουργοί. Η Wikipedia είναι εργαλείο – τα εργαλεία έχουν αξία τόση, όση αυτός που τα χειρίζεται. Κι εμείς μ’ αυτό το χρήσιμο εργαλείο (όπως και με άλλα), στερήσαμε από μια ολόκληρη γενιά την ανάγκη να ξέρει, κι άρα τη δυνατότητα να γνωρίζει. Κάναμε πραγματικότητα την ανησυχία του Τ.Σ. Έλιοτ, που αναρωτιέται στο “Βράχο” του:
Πού είναι η σοφία που χάσαμε στη γνώση; Πού είναι η γνώση που χάσαμε στην πληροφορία;
Να μια απάντηση που δεν μπορεί να δώσει η Wikipedia…
Y.Γ. Οι στίχοι του Έλιοτ δεν θα ‘χαν φτάσει ως εμένα, αν δεν υπήρχε ο κύριος Φώτης Χρυσοχόου να με διδάσκει έκθεση μια εποχή που δεν μπορούσα να τους εκτιμήσω.
