Δεκαπέντε λογοτέχνες που άφησαν ανεξίτηλη την παρακαταθήκη τους στα ελληνικά γράμματα, αλλά και στην νεοελληνική ταυτότητα. Δεκαπέντε επεισόδια για μερικούς από τους πιο διαπρεπείς εκπροσώπους της «γενιάς του ‘30», της λογοτεχνικής γενιάς που αποτελεί διαχρονικό σημείο αναφοράς όχι μόνο στη λογοτεχνική κριτική και την ακαδημαϊκή έρευνα, αλλά σε όλες ανεξαιρέτως τις εκπαιδευτικές βαθμίδες, καθώς και σε πάρα πολλές εκφάνσεις της καθημερινότητας μας.
Το νέο docuseries της COSMOTE TV, «Η γενιά του 30», σε σενάριο και σκηνοθεσία του Γιώργου Γκιγκαπέππα, ξαναζωντανεύει τη ζωή και το έργο εμβληματικών λογοτεχνών που διαμόρφωσαν τα γράμματα. Ανάμεσά τους συναντάμε τους Κοσμά Πολίτη, Στράτη Μυριβήλη, Γιώργο Σεφέρη, Ηλία Βενέζη, Άγγελο Τερζάκη, Γιώργο Θεοτοκά, Ανδρέα Εμπειρίκο, Παντελή Πρεβελάκη, Γιάννη Ρίτσο, Νίκο Εγγονόπουλο και άλλους. Ονόματα γνώριμα για τα οποία (νομίζουμε ότι) γνωρίζουμε έστω και τα βασικά μέσα από την τριβή μας στα σχολικά μας χρόνια. Το ερώτημα προκύπτει σχεδόν αυτόματα: πώς ανανεώνεις το ενδιαφέρον για μια θεματική που μοιάζει να έχει εξαντληθεί; Και κυρίως, πώς αναμετριέσαι το 2022 όλους εκείνους τους λογοτέχνες, για τους οποίος έχει γράψει ο Λίνος Πολίτης στην κλασική γραμματολογία ότι «έστρεψαν τη ματιά τους προς ευρύτερους ορίζοντες, ζήτησαν να ανιχνεύσουν ψυχολογικές καταστάσεις συνθετότερες, να αντιμετωπίσουν προβλήματα σοβαρότερα κοινωνικά και ανθρώπινα».
Η αφήγηση στα 15 αυτοτελή επεισόδια της σειράς συνδυάζει τις βιογραφικές πληροφορίες με το ευρύτερο και πυκνό από γεγονότα κοινωνικό περιβάλλον μέσα στο οποίο οι λογοτέχνες έζησαν, εμπνεύστηκαν και έγραψαν. Ωστόσο, ας μην νομίσει κάποιος ότι θα παρακολουθήσει ομιλούσες κεφάλες να εναλλάσσονται και να προωθούν μια γραμμική παράθεση στοιχείων και ιστορικών γεγονότων. Τα ντοκιμαντέρ είναι δραματοποιημένα. Κάθε λογοτέχνης που «βιογραφείται» αποκτά «σάρκα και όστα» μέσα από μια αρκετά λεπτομερή αναπαράσταση της εποχής, ενώ επίσης δραματοποιημένες είναι και μερικές από τις πιο χαρακτηριστικές σκηνές και αφηγήσεις των έργων τους.
Λίγο πριν την πρεμιέρα της σειράς, η οποία είναι προγραμματισμένη για το Σάββατο 5 Φεβρουαρίου στις 21:00, στο COSMOTE HISTORY HD, με το πρώτο επεισόδιο, αφιερωμένο στον Στράτη Μυριβήλη (παράλληλη μετάδοση και από το επίσημο YouTube κανάλι της COSMOTE TV), συνομιλήσαμε με τρεις βασικούς συντελεστές της σειράς. Τον Όμηρο Πουλάκη, ο οποίος υποδύεται τον Άγγελο Τερζάκη, τον Γιάννη Μπασκόζο, ο οποίος έχει την φιλολογική επιμέλεια όλης της σειράς, και τον διευθυντή φωτογραφίας, Παντελή Μαντζανά.
Όμηρος Πουλάκης: «Πρόκειται για μια σημαίνουσα λογοτεχνική γενιά»
‘Ήδη εξοικειωμένος με τα έργα αρκετών λογοτεχνών της Γενιάς του 30, και ειδικότερα με τον Καραγάτση, τόσο από τα χρόνια των εφηβικών και μετεφηβικών λογοτεχνικών του περιπλανήσεων, όσο και από τον ρόλο του ανέβασμα της Μεγάλης Χίμαιρας από τον Τάρλοου στο θέατρο Πορεία, ο Όμηρος Πουλάκης τονίζει ότι η γενιά αυτή «συνύφανε νήματα του ευρύτερου πολύπτυχου που ονομάζεται ελληνισμός με χορδές ενός πολυσύνθετου και πυκνού ρεύματος, του μοντερνισμού». Πιθανόν να σκεφτεί κάποιος ότι αυτή η εξοικείωση πολλές φορές μπορεί να μας εγκλωβίζει σε ήδη γνωστά και προκατασκευασμένα σχήματα και ερμηνείες. Ωστόσο, ο ίδιος σημειώνει ότι δεν συνέβη κάτι τέτοιο, αλλά ότι αντίθετα η πρότερη τριβή του «συνετέλεσε θετικά προσθέτοντας ένα ακόμα πεδίο πρόσληψης στην γόνιμη και απολαυστική συνεργασία με τον σκηνοθέτη Γιώργο Γκικαπέππα».
Όσον αφορά τον λογοτέχνη που υποδύεται, τον Άγγελο Τερζάκη, ο κύριος Πουλάκης σημειώνει ότι εκτίμησε «το πολυσχιδές της καλλιτεχνικής του προσωπικότητας, το οποίο ομολογώ πως προηγουμένως αγνοούσα, καθώς και την αύρα μιας πνευματικής πραότητας, μιας απαλής και διεισδυτικής ενσυναίσθησης του ανθρώπινου δράματος ευρύτερα».
Επιπλέον εκτίμησε και γοητεύτηκε από την αποστολή και τον σκοπό της επανεξέτασης της «γενιάς του 30» μέσα από μια σειρά δραματοποιημένων ντοκιμαντέρ. Άλλωστε, για τον ίδιο, «το τηλεοπτικό μέσο οφείλει να επιτελεί πολλαπλούς ρόλους, πνευματικούς, ενημερωτικούς, ψυχαγωγικούς, εκπαιδευτικούς. Απαιτείται να συνδράμει ριζικά στην κοινωνική, την πνευματική και την πολιτική καλλιέργεια της κοινωνίας και των ανθρώπων». Κεντρικό ρόλο στην παραπάνω διαδικασία παίζει το είδος του ντοκιμαντέρ εν γένει, ενώ ειδικότερα τα δραματοποιημένα ντοκιμαντέρ χαρακτηρίζονται, σημειώνει ο κύριος Πουλάκης, «από την προσπάθεια για «ζεύξη της τεκμηριωμένης γνωσιακής γείωσης με την – τεκμηριωμένα υπαρκτή και γειωμενη- ανάγκη των ανθρώπων για κατασκευές της φαντασίας».
Γιάννης Μπασκόζος: Η σειρά ξανασυστήνει όχι τους λογοτέχνες, αλλά τα έργα τους
Παραφράζοντας τον τίτλο ενός παλιότερου βιβλίου («Ποιοι ακούνε ακόμα τζαζ;») του συγγραφέα και διευθυντή του ηλεκτρονικού λογοτεχνικού περιοδικού «Ο Ανανγνώστης», είναι αναμενόμενο να αναρωτηθούμε «Ποιοι διαβάζουν ακόμα τη Γενιά του 30;». Όποιος επισημαίνει ο κύριος Μπασκόζος «Έχει κανείς την αίσθηση ότι λίγοι πια διαβάζουν τα μυθιστορήματα της Γενιάς ’30, αν και το Βιβλιοπωλείο της Εστίας τυπώνει και ανατυπώνει συνεχώς τα πιο δημοφιλή», και προσθέτει: «Άρα κάποιοι τα διαβάζουν, οπωσδήποτε ξεχωρίζουν τα βιβλία του Καραγάτση. Όσον αφορά στους ποιητές οι νομπελίστες Σεφέρης και Ελύτης παραμένουν αγαπητοί και στο νεανικό κοινό».
Παρόλα αυτά, παρατηρεί ότι «η αποσπασματική, καταχρηστική και καταπιεστική διδασκαλία, κυρίως, των μυθιστορημάτων της γενιάς ΄30 (εξαιρούνται κάποιοι ποιητές με λίγα ποιήματά τους) μας άφησε την αίσθηση ενός παλιοκαιρισμένου λογοτεχνικού τοπίου. Η εικόνα μιας γενιάς παρωχημένης έχει μείνει στη συνείδηση πολλών μεγαλύτερων ενώ οι νεότεροι μάλλον την αγνοούν».
Φυσικά, κάποια πράγματα έχουν αλλάξει. Για αρχή, τα αναλυτικά προγράμματα στο σχολείο. Έπειτα, έχουμε τον καθοριστικό ρόλο της τηλεόρασης η οποία «έχει επαναφέρει επίσης ως σίριαλ κάποια πολύ επιτυχημένα μυθιστορήματα. Τέλος, και τα σύγχρονα ψηφιακά μέσα έχουν συμβάλλει στην αναθέρμανση του αναγνωστικού ενδιαφέροντος καθώς «ορισμένοι ποιητές της γενιάς του ΄30 κατακλύζουν το διαδίκτυο». Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, το docuseries της COSMOTE TV «Η γενιά του ‘30» ξανασυστήνει τα έργα των εκπροσώπων αυτής της γενιάς. «Δεν πρόκειται για ντοκιμαντέρ με απλή παράθεση τεκμηρίων αλλά για δραματοποιημένη σειρά (docufiction) όπου εμφανίζονται οι λογοτέχνες με τις απόψεις τους ενώ κορμός κάθε επεισοδίου είναι τα έργα των συγγραφέων από τα οποία παρουσιάζονται χαρακτηριστικές δραματοποιημένες σκηνές. Από τον έμπειρο σκηνοθέτη της σειράς Γιώργο Γκικαπέππα επιλέχθηκε να αναπαρασταθούν οι λογοτέχνες στην ηλικία που έγραψαν αυτά τα έργα, όταν δηλαδή ήταν νέοι και ενθουσιώδεις. Ενδιάμεσα διακεκριμένοι συγγραφείς, μελετητές, φιλόλογοι φωτίζουν τα έργα από διαφορετικές πλευρές αποφεύγοντας τον φιλολογισμό και άσκοπες θεωρητικές αναλύσεις», σημειώνει ο κύριος Μποσκόζος. Εκφράζει μάλιστα μια διττή επιθυμία σχετικά με τον αντίκτυπο της σειράς. Αφενός να δώσει το έναυσμα ώστε κάποιος να πάει στα βιβλιοπωλεία και αφετέρου να χρησιμοποιηθεί σε εκπαιδευτικά προγράμματα.
Μπορούμε όμως να μιλάμε για «γενιά»; Είναι δόκιμος ένας τέτοιος όρος; Μήπως οι εκπρόσωποι της είχαν περισσότερες διαφορές παρά ομοιότητες; «Η αλήθεια είναι ότι οι πεζογράφοι όσο και οι ποιητές της Γενιάς ΄30 χωρίζονται σε πολλές επί μέρους ομάδες με πολλές διαφορές», παραδέχεται ο Γιάννης Μπασκόζος. Σπεύδει να προσθέσει όμως ότι «αν κάτι τους ενώνει όλους αυτούς είναι η διάθεση για ανανέωση, την οποίαν οι ποιητές πήγαν αισθητικά πιο μακριά σε αντίθεση με τους πεζογράφους που στην πλειονότητά τους ακολούθησαν ρεαλιστικές συνταγές». Σε αυτά θα πρέπει να προσθέσουμε, σύμφωνα με τον φιλολογικό επιμελητή της σειράς, την «προγραμματική και συλλογική αισιοδοξία τους απέναντι στον πεσιμισμό των λεγόμενων ‘‘παρακμιακών’’». Εξάλλου, όπως σημειώνει το αίτημα της ανανέωσης και το όραμα μιας «άλλης Ελλάδας» συνείχε μαρξιστές, κεντρώους και συντηρητικούς.
Παντελής Μαντζανάς: Δεν θέλαμε να αναπαράγουμε την αίσθηση του ‘‘τοτέμ’’»
Στη συνειδητή προσπάθεια να προσεγγίσει τους πρωταγωνιστές απαλλαγμένους από το βάρος του ονόματος τους και του έργου τους στέκεται ο διευθυντής φωτογραφίας του docuseries, Παντελής Μαντζανάς. «Με ενδιαφέρει πάντα περισσότερο να καταλάβω από το να τον θαυμάσω», σημειώνει.
Σε συνεργασία με τη σκηνογράφο, Λαμπρινή Καρδαρά, προσπάθησαν να φτιάξουν το πλαίσιο το οποίο αποδίδει «το αίσθημα των πρωταγωνιστών χωρίς να εγκλωβίζεται από τη φόρμα της στείρας αναπαράστασης μιας εποχής». Χρειάστηκε, όπως τονίζει, «ανοιχτό μυαλό, επιμονή, διάθεση για πειραματισμό και αυτοπεποίθηση», αλλά και η συμβολή «των πραγματικά καταπληκτικών ηθοποιών που συμμετείχαν στη σειρά».
Στους πρωταγωνιστικούς ρόλους άλλωστε συναντάμε κορυφαίους Έλληνες ηθοποιούς. Έκτος από τον Όμηρο Πουλάκη στο ρόλο του Τερζάκη, βρίσκουμε τον Νίκο Ψαρρά στον ρόλο του Κοσμά Πολίτη, τον Πέρη Μιχαηλίδη στον ρόλο του Νίκου Εγγονόπουλου, τον Γιάννη Νταλιάνη στον ρόλο του Παντελή Πρεβελάκη, τον Στέλιο Ξανθουδάκη στον ρόλο του Στράτη Μυριβήλη, τον Κωστή Καλλιβρετάκη στον ρόλο του Ηλία Βενέζη, τον Αντίνοο Αλμπάνη στον ρόλο του Γιώργου Σαραντάρη, τον Κωνσταντίνο Παπαθεοδώρου στον ρόλο του Γιώργου Θεοτοκά, τον Σπύρο Σταμούλη στον ρόλο του Δημήτρη Αντωνίου, τον Κωνσταντίνο Ασπιώτη στον ρόλο του Ανδρέα Εμπειρίκου κ.ά.
Παρακολουθώντας κάποιος τα επεισόδια της σειράς, δεν γίνεται να μην παρατηρήσει ότι, ενώ οι πρωταγωνιστές είναι σε όλους μας οικείοι ως ιστορικά πρόσωπα, τους βλέπουμε πιο ανθρώπινους, πιο «σάρκινους» σε σχέση με την εικόνα τους που έχει εδραιωθεί για εκείνους στα σχολικά βιβλία και τα ακαδημαϊκά εγχειρίδια. Για τον κύριο Μαντζανά, η αίσθηση αυτή καλλιεργείται εντελώς λανθασμένα ήδη από τα μαθητικά μας χρόνια. Στην πραγματικότητα, σχολιάζει, «οι άνθρωποι όταν τους προσεγγίζεις είναι πάντα πιο οικείοι και σίγουρα απλοί από τη περσόνα τους. Η απόσταση είναι που δημιουργεί αυτή την αίσθηση του «τοτέμ». Ήταν άνθρωποι και αυτοί για αυτό και ένιωσαν και έγραψαν για ανθρώπους». Για τον ίδια μάλιστα η Γενιά του ‘30 «ίσως έφτιαξε μια νέα Ελληνική μυθολογία για τον 20ο αιώνα, η οποία υπήρξε οδηγός για μια νέα κοινωνία».
Μάλιστα, εξηγεί ότι η προσέγγιση των εμβληματικών εκπροσώπων μέσα από το είδος του δραματοποιημένου ντοκιμαντέρ δίνει την ευκαιρία να γνωρίσουμε τον κόσμο μας και φυσικά να σκεφτούμε που στεκόμαστε εμείς οι ίδιοι. Ειδικά, αν είναι πετυχημένο ένα docuseries, τότε πολλαπλασιάζεται η συναισθηματική εμπλοκή του θεατή και, επομένως, η εμπειρία του σε σχέση με το θέμα που πραγματεύεται το ντοκιμαντέρ.
Η Γενιά του ‘30» ξεκινά με ένα επεισόδιο αφιερωμένο στη ζωή και το έργο του Στράτη Μυριβήλη (Σάββατο 5/2, 21.00, COSMOTE HISTORY & επίσημο YouTube κανάλι COSMOTE TV). Το επεισόδιο αφηγείται την ιστορία του κορυφαίου συγγραφέα από τη Λέσβο, ο οποίος μέσα σε επτά χρόνια συμμετείχε σε τρεις πολέμους (Βαλκανικούς Πολέμους, Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, μικρασιατική εκστρατεία) και κατέγραψε με αυθεντική και ειλικρινή γλώσσα εμπειρίες που άλλαξαν τη μορφή του αντιπολεμικού μυθιστορήματος, γράφοντας για τα τραύματα όχι μόνο των πολεμιστών, αλλά και των ανθρώπων που έμειναν πίσω.
