Μήπως οι γυναίκες πέρασαν άλλη μια χρονιά που αντιμετωπίστηκαν ως παρείσακτες που προσπαθούν να εξομοιωθούν με την κανονικότητα; Μήπως ζούμε όσα περιέγραφε γλαφυρά η μητέρα του φεμινισμού, Σιμόν ντε Μποβουάρ, χρόνια πριν περί αστικοποίησης, περιορισμών και θεσμοθετημένων παρεμβάσεων του κράτους στην ιδιωτική ζωή των πολιτών; Πολλά ερωτήματα πλέον δεν μένουν αναπάντητα. Απαιτούν διάλογο και ζητούν πέρα από την αφύπνισή της κοινωνίας να αλλάξει ριζικά. Η δύσκολη συνθήκη της πανδημίας μας έδωσε τον απαραίτητο χρόνο για ενδοσκόπηση και αναθεώρηση των επιθυμιών μας. Ξέρουμε τι θέλουμε, ποιοι είναι οι σύμμαχοι και συνοδοιπόροι μας και πώς θα αλλάξουμε τον κόσμο. Τα social media είναι σίγουρα μοχλός πίεσης για τη δημιουργία μιας νέας κοινωνικής ταυτότητας και σελίδες στο Facebook όπως η δημοφιλής πλέον “Μη Γεννήσεις Κοριτσάκι” σπάνε σεξιστικά στερεότυπα κι επιχειρούν να πατάξουν το μισογυνισμό από όπου κι αν προέρχεται. Ο δημιουργός της σελίδας, Βασίλης Νανούρης, δηλώνει περήφανα φεμινιστής και μας εξηγεί πόσα έμφυλα στερεότυπα αναπαράγουμε -ηθελημένα ή όχι- στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Τι ορίζεται ως αντισεξισμός το 2021;
Να προσπαθείς να μην κλείνεις αυτιά και στόμα όταν ένας άνθρωπος γίνεται περίγελος από τους άλλους εξαιτίας της ταυτότητας φύλου του. Είτε αυτός ο άνθρωπος είναι μπροστά, είτε όχι. Είτε η εκφορά του κακοποιητικού λόγου έρχεται από τη μάνα σου, είτε από το διευθυντή σου, είτε από κάποιον στο λεωφορείο. Να προσπαθείς να βάλεις κι εσύ το λιθαράκι σου στο χτίσιμο μιας συμπεριληπτικής γλώσσας μέσα από τις καθημερινές σου πρακτικές. Να μπορείς να αντιληφθείς το συστημικό παιχνίδι εξουσίας, που στήνεται γύρω από το επονομαζόμενο “αντρικό φύλο”. Αυτό, δηλαδή, που η πατριαρχία έχει θέσει ως κυρίαρχο κέντρο του παιχνιδιού.
Πόσο έκδηλη είναι η πατριαρχία στην Ελλάδα που φέτος ήρθε αντιμέτωπη με το κίνημα #metoo; Πώς φαίνεται αυτό με απτά παραδείγματα από το δημόσιο λόγο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης;
Εντάξει, νομίζω ότι το “γιατί τώρα;” είναι μια επαρκής σύνοψη των πάντων. Σκέψου ότι όποιος ρωτάει “γιατί τώρα;” σημαίνει ότι δεν βλέπει το “γιατί ήταν αδύνατον νωρίτερα”. Τα παραμορφωτικά γυαλιά που δε μας αφήνουν να δούμε το “γιατί όχι νωρίτερα” είναι το “δώρο” που μας έκανε η πατριαρχία προκειμένου να αναπαράγει τον εαυτό της.
Ποια είναι τα πια κοινά μηνύματα που λαμβάνεις ως διαχειριστής της σελίδας “Μη Γεννήσεις Κοριτσάκι“;
Τα περισσότερα μηνύματα αφορούν: είτε ένα προσωπικό τραυματικό βίωμα που θέλει κάποια/ος να μοιραστεί, είτε ένα συμβάν της επικαιρότητας που κάποια/ος εντόπισε και θα ήθελε να σχολιαστεί και να αναδειχθεί από τη σελίδα, είτε ένα μήνυμα στήριξης στη σελίδα, που κάποιες φορές μπορεί να συνοδεύεται με μια περιγραφή κάποιας/ου για το πώς άλλαξε ο τρόπος που σκέφτεται από τότε που ακολουθάει ή ασχολείται με τη σελίδα.
Όλα αυτά τα μηνύματα φυσικά με τιμούν και μου δίνουν φοβερή όρεξη να συνεχίσω και νομίζω πως το “ευχαριστώ” είναι λίγο. Χρωστάω και μια συγνώμη σε μηνύματα που πιθανώς δεν απάντησα –νομίζω σπάνια συμβαίνει κάτι τέτοιο. Φυσικά δεν απαντάω μόνο όταν δεν ξέρω πώς να απαντήσω ή πώς να βοηθήσω. Δεν μ’ αρέσει να παριστάνω ότι μπορώ πάντα να έχω μια ικανοποιητική λύση. Πάντως η συχνότητα και το ύφος των μηνυμάτων –στην πλειοψηφία τους- είναι κάτι ελπιδοφόρο και συγκινητικό. Φαίνεται πόσο πολύ θέλουμε να σπάσουμε τις αλυσίδες που μας έχουν σφυρηλατήσει οι ενδοβολές μας και πόσο πίσω μας κρατάει η ντροπή.
Λυπάμαι γι’ αυτούς που ονειρεύονται κάποιον όρο όπως “ανδροκτονία”, αλλά η στατιστική είναι αμείλικτη και η κουλτούρα του βιασμού – που γεννιέται από την πατριαρχία και γεννάει τις γυναικοκτονίες- κάτι παραπάνω από ορατή. Δεν ξέρω αν απάντησα πλήρως.Στο τραγούδι νομίζω, απαντάω καλύτερα.
Γιατί οι γυναίκες συχνά εγκλωβίζονται σε κακοποιητικά περιβάλλοντα;
Για να εγκλωβιστείς σε ένα κακοποιητικό περιβάλλον σημαίνει ότι κάποτε κάποιοι στο απενοχοποίησαν και δεν μπόρεσες να αντιληφθείς έγκαιρα την τοξικότητά του. Αυτοί οι κάποιοι συνήθως είναι η οικογένεια και το σχολείο. Όταν στη χώρα μας –για παράδειγμα- δεν υπάρχει ένα υποχρεωτικό μάθημα σεξουαλικής αγωγής που να διδάσκει τη σημασία των ορίων του σώματός μας και την αξία της συναίνεσης και του «όχι» που πρέπει να σημαίνει «όχι», τότε ο εγκλωβισμός σε κακοποιητικά περιβάλλοντα είναι αναπόφευκτος.
Μην ξεχνάμε ότι σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση υπάρχει ως υποχρεωτικό μάθημα εδώ και δεκαετίες από την (αντίστοιχη) Α’ Δημοτικού μέχρι και την (αντίστοιχη) Γ’ Λυκείου.
Ταξικός ρατσισμός μεταξύ γυναικών υπάρχει στην Ελλάδα;
Τώρα χτύπησες φλέβα. Γιατί αυτό είναι κάτι που προσπαθώ να κάνω και μέσα απ’ τη σελίδα. Για μένα δεν μπορεί μια φεμινιστική σελίδα, ένας φεμινιστικός φορέας, ένα φεμινιστικό κίνημα –βάλε ό,τι θες-, να ξεχνάει την ταξική διάσταση. Δεν μπορούμε να λέμε “Πάμε να φτιάξουμε την ισότητα των φύλων, αλλά με τον καπιταλισμό και με την πατερίτσα του – το φασισμό- δεν τρέχει τίποτα”. Όπως ακριβώς δεν μπορώ να συμφωνήσω ούτε και στο αντίστροφο. Δηλαδή δεν θεωρώ υγιές ένα αντικαπιταλιστικό κίνημα αλληλεγγύης που ξεχνάει να στηλιτεύσει την πατριαρχία. Πατριαρχία και καπιταλισμός πάνε χεράκι-χεράκι: αλληλοτροφοδοτούνται, αλληλοστηρίζονται, αλληλοβολεύονται. Ταξικός ρατσισμός λοιπόν μεταξύ ατόμων του ίδιου φύλου φυσικά και υπάρχει και καλά θα κάνουμε να τον εντοπίζουμε και να τον αποδομούμε.
Ποια είναι η πιο δυνατή φράση που μπορείς να πεις σε μια γυναίκα; “Σε στηρίζω” για παράδειγμα;
Θα έλεγα καλύτερα: “Σε στηρίζω, γιατί δεν μπορώ να μπω ακριβώς στη θέση σου όσο κι αν προσπαθώ. Και δεν μπορώ, γιατί τα προνόμια του φύλου μου είναι περισσότερα από αυτά του δικού σου”. “Σε στηρίζω εμπράκτως” σημαίνει: Προσπαθώ να μηδενίσω τη διαφορά μεταξύ των πληθών των προνομίων των φύλων μας. Εμπράκτως.
Πόσο κακό μας κάνει η διαιώνιση του αφηγήματος για “ισχυρό” και “ασθενές” φύλο;
Πολύ κακό. Κανένας απόλυτος διαχωρισμός δεν είναι αθώος. Πόσο μάλλον ο πρωταρχικός: άντρας – γυναίκα. Αν δεχτείς ότι το φύλο είναι δύο πόλοι, επόμενο είναι να αρχίσεις να τους χαρακτηρίζεις (ισχυρός – ασθενής) και να αρχίσεις να εγκλωβίζεσαι σε αυτούς τους χαρακτηρισμούς. Το φύλο δεν είναι δύο πράγματα. Δεν είναι ούτε καν ένα συνεχές με δύο άκρα.
Είναι ένα φάσμα ή –ακόμα καλύτερα- ένας πολυδιάστατος χώρος . Αυτά έχουν ειπωθεί εδώ και δεκαετίες, αλλά συχνά αποκρύπτονται από το δημόσιο λόγο, γιατί όταν οι άνθρωποι κατηγοριοποιούνται, ελέγχονται ευκολότερα. Όσο περισσότερο αποδομούμε αυτές τις κατηγοριοποιήσεις, τόσο πιο κοντά θα φτάνουμε στον αληθινό μας εαυτό.
Γιατί γεννήθηκε ο όρος φεμινάζι; Ποιοι τον χρησιμοποιούν και γιατί;
Ο όρος φεμινάζι γεννήθηκε για να υποτιμάει όσες τολμάνε να ορθώνουν ανάστημα κόντρα στην καταπίεση που τους ασκεί η πατριαρχία, μέσω της συμμόρφωσης σε ασπρόμαυρες νόρμες. Τον όρο αυτό τον χρησιμοποιούν άνθρωποι που δυσκολεύονται να αντιληφθούν, ότι η πατριαρχία πλήττει όλα τα φύλα ανεξαιρέτως, γιατί νομίζουν ότι έτσι διατηρούν τα προνόμιά τους, ενώ στην πραγματικότητα διατηρούν τον ψευδή εαυτό τους.
Για παράδειγμα: “Είμαι άντρας και αυτό με συμφέρει, γιατί η κοινωνία δεν είναι τόσο επικριτική μαζί μου –όσο με μια γυναίκα- αν αλλάζω συχνά συντρόφους, αλλά ταυτόχρονα να προσπαθώ να μην πολύ-κλαίω, να μην πολύ-αγκαλιάζω, να καταπίνω την ντροπή μου, γιατί έτσι είναι οι άντρες”. Έτσι, προσπαθεί ο παραπάνω τύπος ανθρώπου να “χωρέσει” στο φύλο του, χωρίς να συνειδητοποιεί ότι τον κατασπαράζει από μέσα, τον κανονικοποιεί και του εξαλείφει τα συναισθήματα. Δηλαδή τον εαυτό του.
Είναι σεξιστική η τηλεόραση που βλέπουμε;
Ε ναι. Σε μεγάλο βαθμό. Και είναι πολύ σοβαρό πρόβλημα, γιατί οι αναπαραστάσεις μας διαμορφώνουν. Δυστυχώς υπάρχουν πολύ λίγες και μικρές αντισεξιστικές ρωγμές στην ελληνική τηλεόραση. Είτε μιλάμε για εκπομπές, είτε για σειρές, είτε για ταινίες, είτε για δημοσιογραφικές στάσεις, είτε για τηλεοπτικά σόου.
Ας πάρουμε ως παράδειγμα τις σειρές και ας συγκριθούμε με τους Ισπανούς. Ε σχεδόν όποια ισπανική σειρά έχω παρακολουθήσει τα τελευταία χρόνια θα έχει ξεκάθαρο αντισεξιστικό περιεχόμενο, ακόμα κι αν δεν είναι αυτό το θέμα της. Παρατήρησέ το. Εμείς αντιθέτως, με το σταγονόμετρο τα χειραφετητικά μας μηνύματα. Είναι πολύ δύσκολο να περάσει ο φεμινισμός στην κουλτούρα μας αν δεν μας βοηθήσουν οι αναπαραστάσεις μας.
Το “φαντάσου να ήταν κόρη σου” είναι δόκιμο επιχείρημα ή προάγει επίσης μια πατριαρχική αντίληψη;
Πιστεύω ότι “κρύβει” μια πατριαρχική αντίληψη. Όμως αν έκρινα ότι αυτό το επιχείρημα θα αποτελέσει την «πόρτα» που θα ανοίξει μια κουβέντα με ένα άτομο που φέρει άκαμπτες μισογύνικες αντιλήψεις, δεν θα δίσταζα να το χρησιμοποιήσω. Αν δηλαδή αυτό ήταν το σημείο επαφής, ο δίαυλος επικοινωνίας, τότε ναι. Θα ξεκινούσα από εκεί και θα προσπαθούσα σιγά-σιγά να “αχρηστεύσω” την πατριαρχική διάσταση του επιχειρήματος.
Πώς ξεπλένεται ο κακοποιητικός λόγος στην καθημερινότητά μας;
Μέσω πλυντηρίων που στη “σκάφη” τους γράφει: victim blaming. Αυτά τα πλυντήρια καθαρίζουν το δρόμο που περπατούν αυτοί που “τραυματίζουν” και πετούν τα μπάζα αυτού του δρόμου σε έναν άλλο. Σ’ αυτόν που προσπαθούν να βαδίσουν τα άτομα που αυτοί “τραυμάτισαν”.
Μπορεί να αλλάξει πραγματικά ο κόσμος μας;
Αν δεν πίστευα ότι μπορεί να αλλάξει πραγματικά ο κόσμος μας, δεν θα δημοσιοποιούσα το “Μη γεννήσεις κοριτσάκι”. Ούτε τη “Γυναικοκτονία”. Δεν θα έφτιαχνα τη σελίδα. Δεν θα σου παραχωρούσα καν αυτή τη συνέντευξη.
Παρ’ όλα αυτά, για να σου πω την αλήθεια, δεν ξέρω αν είναι χρέος μου να πιστεύω ότι μπορεί να αλλάξει ο κόσμος μας, νιώθω όμως ότι είναι χρέος μου να κάνω ό,τι μπορώ για να αλλάξει, να γυρίσει από κακοποιητικός σε “ενσυναισθητικός”.Αν δεν το κάνω, εγώ -προσωπικά- νιώθω νεκρός.Η έστω κοινωνικά νεκρός.
