Εσύ και εγώ μπορεί να θεωρούμε την Calavera Catrina άρρηκτα συνδεδεμένη με την Ημέρα των Νεκρών, η οποία γιορτάζεται αύριο, στις 2/11. Ωστόσο, η Catrina αρχικά δεν είχε καμία σχέση με τη μεξικανική γιορτή, Dia de Muertos, ή αλλιώς Μέρα των Νεκρών. Ο José Guadalupe Posada, ο καλλιτεχνικός «πατέρας» της την έφτιαξε σε άλλες συγκυρίες και για διαφορετικούς σκοπούς. Αλλά ας πάρουμε καλύτερα τα πράγματα από την αρχή.
Ο José Guadalupe Posada ξεκίνησε την καριέρα του ως καθηγητής λιθογραφίας στο Aquascalientes για να καταλήξει στην πόλη του Μεξικό, ξεκινώντας καριέρα freelance εικονογράφου. Ένα από τα πιο σημαντικά έργα που τον έχουν κάνει γνωστό ως σήμερα είναι τα calaveras.
Με έμπνευση από την ισπανική εκδοχή της λέξης «κρανίο», τα Calaveras του Posada ήταν εικονογραφήσεις κρανίων, που επρόκειτο όχι μόνο να συσχετιστούν, αλλά σχεδόν να ορίσουν την Ημέρα των Νεκρών. Αυτό που ίσως να μην ξέρεις, είναι πως αυτός ο συσχετισμός εδραιώθηκε χρόνια μετά τον θάνατο του καλλιτέχνη.
Πρώτος εξέδωσε τα calaveras ο Antonio Vanegas Arroyo, ενσωματώνοντάς τα σε λογοτεχνικά έργα για την εργατική τάξη. Με λίγα λόγια, σε φτηνά βιβλία. Arroyo και Posada κατάφεραν μέσα από την ιδέα και την απεικόνιση του θανάτου να καταδείξουν σημαντικά ζητήματα της εποχής, κυρίως μέσω του τρόπου ζωής της μπουρζουαζίας και λεπτομερειών της δικτατορίας του Porfirio Díaz. Γενικότερα, στη δουλειά του Posada γίνεται ξεκάθαρη η δυσαρέσκειά του απέναντι στον Díaz, έναν δικτάτορα που έμεινε στη μνήμη λόγω της ακραίας διαφθοράς της εξουσίας του, αλλά και της εμμονής του με οτιδήποτε εξ Ευρώπης ερχόμενο. Από τον υλισμό μέχρι την κουλτούρα. Ήδη έχεις ένα spoiler της «γέννησης» της Catrina.
Η Garbancera
Να συμφωνήσουμε ότι η “La Calavera de la Catrina” είναι το πιο γνωστό έργο του Posada; Ναι. Η χαλκογραφία δημιουργήθηκε κάπου ανάμεσα στο 1910 και το 1913. Πρόκειται για μια θηλυκή φιγούρα και πήρε το όνομά της από τη λέξη “catrin”, που μεταφράζεται σε πλούσιο άτομο, με πλήρη παρουσία στην υψηλή κοινωνία.
Η αρχική περιγραφή της Catrina την αναφέρει ως “Garbancera”. Πρόκειται για ένα παρατσούκλι που έδιναν οι Μεξικανοί στους ντόπιους που ένιωθαν ντροπή για τις ρίζες τους και προσπαθούσαν να μιμηθούν τους Ευρωπαίους, φτάνοντας ακόμα και στο σημείο να φορούν makeup για να φαίνονται πιο λευκοί. Πρακτικά, λοιπόν, η Catrina, ένας σκελετός ντυμένος με φόρεμα και φανταχτερό καπέλο, σατιρίζει τις κοινωνικές τάξεις μέσω του ενός και μόνου concept αυτής της ζωής, απέναντι στο οποίο είμαστε όλοι ίσοι. Ναι, ο θάνατος είναι αυτό.
“Sueño de una Tarde Dominical en la Alameda Central”
Ο Posada πεθαίνει τον Ιανουάριο του 2013, τρία χρόνια από το ξεκίνημα της Μεξικανικής Επανάστασης, στην αφάνεια. Το έργο του γίνεται γνωστό το 1920, χάρη στον Jean Charlot, έναν Γάλλο καλλιτέχνη που προσέφερε το μεγαλύτερο κομμάτι των δημιουργιών του ζώντας στο Μεξικό και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Ο Charlot περιέγραφε τον Posada ως «τυπογράφο για τον λαό του Μεξικό». Μπουμ. Αυτό ήταν αρκετό για να φέρει τη δουλειά του Posada στο φως. Μαζί με αυτή και την Catrina.
Ο Jean Charlot δεν ήταν ο μοναδικός καλλιτέχνης που μίλησε για το έργο του Posada. Δυο από τους πιο αναγνωρίσιμους muralists του Μεξικό, Diego Rivera και Jose Clemente Orozco έχουν δώσει στον Posada ρόλο καλλιτέχνη-έμπνευση που επηρέασε την πορεία τους.
Από εκεί και μετά, έρχεται το όνομα «Calavera Catrina” όπως το ξέρουμε σήμερα. Αυτό χάρη στον Rivera και ένα mural (“Sueño de una Tarde Dominical en la Alameda Central”) που έφτιαξε το 1947. Σε αυτό απεικονίζεται ο ίδιος ο Posada, καθώς και η σύζυγος του Rivera, Frida Kahlo. Σήμερα θεωρείται πολιτιστικός θησαυρός, ενώ ενσωμάτωσε τη φιγούρα της Catrina στο εθνικό γίγνεσθαι των Μεξικανών.
Η Calavera Catrina του σήμερα
Η Calavera Catrina του σήμερα, είναι εκείνη της μέρας των νεκρών. Η γυναικεία φιγούρα που κουβαλάει στο φόρεμα και στο καπέλο της το γοητευτικό θράσος των Μεξικανών να γελούν εις βάρος του θανάτου, θυμίζοντας πως απέναντί του όλοι είμαστε ίσοι. Κοινοί θνητοί.
