Ακούγοντας “Σαράγεβο”, το πρώτο πράγμα που σου έρχεται στο μυαλό είναι ο πόλεμος. Αν μάλιστα ήσουν έφηβος τη δεκαετία του 1990, θα θυμάσαι ότι “ο θάνατος διακοπές στο Σαράβεγο πάει”. Γι’αυτόν ακριβώς τον λόγο, δε θα το σκεφτείς ως ταξιδιωτικό προορισμό. Μπαίνοντας όμως στην πόλη, βλέπεις ότι η ζωή είναι πρωταγωνίστρια και καταλαβαίνεις ότι η πρωτεύουσα της Βοσνίας – Ερζεγοβίνης μόνο να σου δώσει έχει. Και το κάνει με κάθε ευχαρίστηση.
Έφτασα στο Σαράγεβο με λεωφορείο από το Βελιγράδι, θέλοντας να γνωρίσω την περιοχή που έγινε ο λόγος να συνεργαστούν ο Bono με τον Pavarotti. Μπαίνοντας από τα ανατολικά της πόλης, που είναι χτισμένη σε κοιλάδα, δεν φαινόταν ο ποταμός Miljacka που περνά από το κέντρο της, γοητεύτηκα όμως, από τη θέα της πόλης με τα χρώματα.
Περπατώντας ανάμεσα στα κτήρια, τους δρόμους και τους πεζόδρομους δεν άργησα να καταλάβω ότι το Σαράγεβο είναι διαφορετικό από τις άλλες δυτικές πόλεις που έχω επισκεφτεί. Είναι ο τόπος που συναντιούνται οι πολιτισμοί και οι θρησκείες, κάτι μεταξύ Ευρώπης και Βαλκανίων, Δύσης και Ανατολής. Γιουγκοσλαβικά κτήρια “κουτιά”, στέκουν δίπλα σε γοητευτικά κτίσματα της αυστροουγγρικής και της οθωμανικής περιόδου. Όμως το πιό εντυπωσιακό δεν είναι πώς συνδυάζονται οι αρχιτεκτονικές των κατακτητών ή της εποχής του κομμουνισμού του Τίτο, αλλά το πώς μιναρέδες, καμπαναριά και συναγωγές συνυπάρχουν χωρίς μεταξύ τους “σύνορα”.
Τα σημάδια του πολέμου ορατά. Τρύπες στα κτήρια από τους ελεύθερους σκοπευτές ή τους όλμους, νεόκτιστα σπίτια με ζωντανά χρώματα, εμφανώς μεταγενέστερα χτισμένα, αλλά και κάτι ανεπαίσθητο στο βλέμμα των ανθρώπων. Άλλωστε κοιτώντας τους, δεν μπορείς να μη σκεφτείς ότι έζησαν μία από τις πιο μακροβιότερες πολιορκίες της σύγχρονης ιστορίας, σε ευρωπαϊκό έδαφος.
Οι περισσότεροι μιλούν για το πώς έζησαν τον πόλεμο. Δεν είναι μόνο που είναι συνηθισμένοι στις ερωτήσεις των τουριστών, είναι και που όλα δείχνουν ότι δε θέλουν να ξεχάσουν. Τα μνημεία για αυτούς που χάθηκαν βρίσκονται σε διάφορα σημεία της πόλης, ενώ για εκείνους καίει και η “Αιώνια Φλόγα”. Οι πιο προσωπικές και επώδυνες εμπειρίες της εμπόλεμης περιόδου, βρίσκονται στα μουσεία, που είναι στημένα με ευλαβική τιμή και βαθιά αγανάκτηση. Το “Μουσείο των Εγκλημάτων κατά της Ανθρωπότητας και της Γενοκτονίας 1992- 1995”, ήταν το πιο κατατοπιστικό. Όχι μόνο πήρα μια εικόνα για το τι πέρασαν οι άνθρωποι στον πόλεμο, μέσω των άπειρων αντικειμένων και ιστοριών, αλλά συνδυαστικά με το ντοκιμαντέρ που προβάλλεται, διαφωτίστηκα, εξοργίστηκα και έμεινα έκπληκτη για το πού μπορεί να φτάσει η ανθρώπινη βιαιότητα, αλλά και επινοητικότητα, για χάρη της επιβίωσης.
Η μετάβαση στο παρόν δεν είναι δύσκολη. Τα μπαράκια, οι καφετέριες και τα εστιατόρια σφύζουν από ντόπιους και τουρίστες, ενώ το κάπνισμα επιτρέπεται σχεδόν παντού. Το φαγητό είναι οικείο για εμάς. Γεμιστά, ντολμαδάκια, λαχανοντολμάδες (όλα γεμιστά με κρέας, που δε θα σταματήσεις να τρως αν πας στη Βοσνία), αλλά και πιάτα για vegetarian κυριαρχούν, ενώ δε λείπουν και τα τύπου ιταλικά εστιατόρια, όπου γεύτηκα “διαμαντάκια”. Δε γίνεται να μη δοκιμάσεις το cevapi, πίτα γεμιστή με ψητά σουτζουκάκια που σερβίρεται με το κρεμμύδι δίπλα και αν θέλεις (θέλεις) με το παραδοσιακό τυρί μπουρέκ. Το καλύτερο είναι οι τιμές, αφού κυμαίνονται πολύ πιο κάτω από το ευρωπαϊκό μέσο όρο.
Η οικονομική και κοινωνική κατάσταση στο Σαράγεβο δεν απέχει πολύ από αυτά που ζούμε εδώ. Ανεργία, νέοι που μένουν με τους γονείς τους, διογκωμένος δημόσιος τομέας και διαφθορά κυριαρχούν. Αυτό όμως που μου έκανε μεγάλη εντύπωση είναι ότι, παρά την κατάσταση, δεν είδα ούτε έναν άστεγο!
Ο τουρισμός αποτελεί την κύρια απασχόληση πολλών στο Σαράγεβο, αλλά δε θα σε κάνουν ποτέ να νιώσεις “τουρίστας”. Οι περισσότεροι Βόσνιοι μιλούν αγγλικά κι όσοι δε μιλούσαν έκαναν το παν για να με βοηθήσουν να βρω αυτό που έψαχνα, με νοήματα και χαμογελαστά μάτια.
Στη Σρεμπρένιτσα της Γενοκτονίας
Η επίσκεψη στη Σρεμπρένιτσα ήταν στόχος μου προτού πάω στη Βοσνία. Αυτό που ήθελα κυρίως να δω είναι πώς ζουν οι άνθρωποι στην περιοχή όπου έγινε η γενοκτονία. Το ανοιχτό νεκροταφείο των 8372 ψυχών και ο απέναντι χώρος όπου είχαν ζητήσει προστασία από τον ΟΗΕ όσοι εγκαταλείφθηκαν από τους κυανόκρανους και βρίσκονται τώρα στο κοιμητήριο, βρίσκονται λίγα χιλιόμετρα πριν από το χωριό της Σρεμπρένιτσα. Πιο εγκαταλειμμένο από όλα τα άλλα χωριά και τις πόλεις που πέρασα για να φτάσω μέχρι εκεί, στέκει με τους λίγους πια κατοίκους του και όλα τα σημάδια να δείχνουν πως πολλοί δεν μπόρεσαν να επιστρέψουν εκεί.
Ήμουν τυχερή γιατί απευθύνθηκα στο τουριστικό γραφείο Meet Bosnia, που ανέλαβε να με μεταφέρει και ξεναγήσει στη Σρεμπρένιτσα, στέλνοντας τον Adnan που όχι απλώς με κατατόπισε πλήρως και είχε απαντήσεις σε όλες μου τις ερωτήσεις, αλλά με οδήγησε στις πηγές με τα ιαματικά νερά της περιοχής. Ακολουθώντας μια παραμυθένια διαδρομή στον καταπράσινο λόφο, που βρίσκεται μόλις λίγα μέτρα από το χωριό, φτάσαμε στις διάσπαρτες πηγές με τα νερά, που αιώνες τώρα θεραπεύουν παθήσεις των ματιών, του δέρματος ή ακόμα εγγυώνται την ομορφιά.
Το ταξίδι στο Σαράγεβο ήταν πολλά περισσότερα από ό,τι περίμενα. Η ομορφιά του τόπου, η καλοσύνη του κόσμου και η απλότητα της ζωής, με έκαναν να φύγω με μία υπόσχεση: να επιστρέψω.
* Το κείμενο και οι φωτογραφίες είναι της Μαρίνας Σπύρου.
