Το τεύχος Ιουνίου του NEWPOSTER κυκλοφόρησε.
Δημόσιο χρέος. Μια φράση που μπήκε για τα καλά στη ζωή μας με το ξέσπασμα της κρίσης στην Ελλάδα. Αποτελεί αιτία της κρίσης, συνέπειά της, αλλά και βασικό συστατικό του παγκοσμιοποιημένου οικονομικού συστήματος. Το σίγουρο είναι ότι όσο η Γη γυρίζει, το χρέος θα αυξάνεται, αποτελώντας μοναδική αφορμή για νέους γύρους λιτότητας και αύξησης των ανισοτήτων σε παγκόσμιο επίπεδο, αφού η αποπληρωμή του είναι αυστηρά ζήτημα των φορολογουμένων.
Χρέος ορίζει το ΔΝΤ τις εκκρεμείς οικονομικές υποχρεώσεις που προκύπτουν από το δανεισμό κατά το παρελθόν. Το χρέος μπορεί να οφείλεται σε εξωτερικούς ή εγχώριους πιστωτές και τυπικά η χρηματοδότησή του είναι με τη μορφή δανείων ή ομολόγων. Ο οφειλέτης μπορεί να είναι είτε ο δημόσιος (κυβέρνηση) τομέας είτε οντότητα του ιδιωτικού. Αυτήν τη στιγμή, πάντως, μοιάζει μ’ ένα βουνό που μεγαλώνει συνεχώς σε ύψος.
Το ξέσπασμα της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης το 2007, εκτόξευσε το δημόσιο χρέος σε παγκόσμιο επίπεδο. Το 2014, σύμφωνα με την Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών (SBI), το χρέος των 60 μεγαλύτερων οικονομιών του κόσμου ξεπέρασε τα 43 τρισεκατομμύρια δολάρια.
ΟΟΣΑ και Διεθνές Νομισματικό Ταμείο έκρουσαν πρόσφατα τον κώδωνα του κινδύνου για την αύξηση των χρεών των μεγαλύτερων οικονομιών του κόσμου. Στα τέλη Μαρτίου, σε έκθεσή του, ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης προέβλεψε ότι το συνολικό δημόσιο χρέος των μεγαλύτερων αναπτυγμένων οικονομιών του κόσμου αναμένεται να κινηθεί πάνω από τα επίπεδα-ρεκόρ του τέλους του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου αυξάνοντας τις πιέσεις στις κυβερνήσεις για την αναχρηματοδότησή του. Συγκεκριμένα εκτιμάται ότι το ακαθάριστο δημόσιο χρέος αναμένεται να φτάσει φέτος στο 117% του ΑΕΠ. Το ΔΝΤ από την πλευρά του τόνισε την ανάγκη να μειωθούν περαιτέρω οι δημόσιες δαπάνες.
«Προειδοποιούν, πράγματι, ότι υπάρχουν νέες πιέσεις από τους ισχυρούς της Γης για περαιτέρω ανακατανομή του κόστους της διεθνούς κρίσης εναντίον των ανίσχυρων» δηλώνει στο NP ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και διδάσκων στη Σχολή Λίντον Τζόνσον του Πανεπιστημίου του Όστιν, στο Τέξας, Γιάνης Βαρουφάκης.
«Η λιτότητα είναι ίδιον της νεο-φιλελεύθερης χρηματιστικοποίησης (neo-liberalfinancialization) ήδη από τα τέλη του 1970 (…) Η Δύση, πλέον, έπαψε να παράγει στο βαθμό και στο ρυθμό που παράγει ο αναπτυσσόμενος κόσμος. Η Δύση, όμως, καταναλώνει αναφανδόν, και μπορεί να καταναλώνει και να κάνει και πολέμους και να εμφανίζεται πανίσχυρη στρατιωτικά διότι χρηματοδοτείται από τα πλεονάσματα των αναπτυσσόμενων οικονομιών, συμπεριλαμβανομένων και των αραβικών χωρών. Ο μηχανισμός αυτός είναι γνωστός, έχει αναλυθεί κατά κόρον και στο επίκεντρό του βρίσκεται ο ρόλος του δολαρίου ως παγκόσμιου αποθεματικού νομίσματος» επισημαίνει στο NP ο Βασίλης Φούσκας, καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής και Οικονομίας στο Πανεπιστήμιο του Ανατολικού Λονδίνου.
«Η λιτότητα θα συνεχιστεί στο βαθμό που ο καπιταλισμός της Δύσης θα εξακολουθεί να στηρίζεται στις υπηρεσίες και στην κίνηση του χρηματιστηριακού κεφαλαίου και θα ανακυκλώνει πραγματικές αξίες αναπτυσσόμενων οικονομιών προκειμένου να χρηματοδοτεί καίριους τομείς, όπως η αμυντική βιομηχανία, το εσωτερικό και εξωτερικό χρέος κ.λπ.» πρόσθεσε.
Ένα μεγάλο «ψαλίδι» και ανυπέρβλητα εμπόδια
Δεδομένης της ανησυχητικής αύξησης του χρέους, πολλοί, μη γνώστες των οικονομικών, αναρωτιούνται διαρκώς: Γιατί δεν γίνεται ένα παγκόσμιο «κούρεμα» χρέους; Ποιοι θα το εμπόδιζαν; Είναι εφικτό;
«Βεβαίως και θα ήταν» απαντά ο κ. Βαρουφάκης. «Θα ζημιώνονταν βεβαίως οι πτωχευμένοι τραπεζίτες και όσοι πλουτίζουν από τη δημιουργία νέων “φουσκών” στη βάση των πολιτικών ποσοτικής χαλάρωσης που πασχίζουν να επανεκκινήσουν τη διεθνή οικονομία δημιουργώντας πληθωρισμό στις αξίες των διάφορων τίτλων (ομολόγων, μετοχών κ.λπ.).
Για τον Ρόμπερτ Πόλιν, καθηγητή Οικονομικών στο τμήμα Πολιτικών και Οικονομικών Ερευνών του University of Massachusetts-Amherst, η μείωση των επιπέδων του χρέους μέσω διαγραφής ή «κουρέματος», ιδιαίτερα για τις πιεσμένες ευρωπαϊκές οικονομίες, όπως η Ελλάδα και η Ισπανία «πρέπει να αποτελέσει ύψιστη προτεραιότητα», όπως τονίζει στο NP. «Αυτό μπορεί να γίνει εύκολα. Η ΕΚΤ θα μπορούσε απλά να αγοράσει σημαντικό μερίδιο του τοξικού χρέους, τυπώνοντας χρήμα. Ένα άλλο μέρος του χρέους θα έπρεπε, στη συνέχεια, να διαγραφεί από τις πιστώτριες τράπεζες. Αυτές οι τράπεζες αναλαμβάνουν το ρίσκο όταν δανείζουν τα χρήματα. Τώρα πρέπει να δεχθούν κάποιες απώλειες από τις αποφάσεις τους. Θεωρώ ότι ο κύριος μηχανισμός θα πρέπει να είναι οι αγορές τοξικών περιουσιακών στοιχείων από την Κεντρική Τράπεζα. Έτσι θα “καθάριζε” τα βιβλία των τραπεζών και θα έδινε τη δυνατότητα στις χώρες που υποφέρουν από τη λιτότητα για μια νέα αρχή».
Από την πλευρά του, ο κ. Φούσκας βλέπει πολλές δυσκολίες. Επισημαίνει ότι «όλοι ωφελούνται από το όπως έχουν τα πράγματα, τουλάχιστον προς το παρόν (…) Κανένας δεν θέλει να μειώσει τα χρέη, διότι το χρέος είναι πηγή εισοδήματος μη άμεσα δεδουλευμένου».
Ο Μάλκολμ Σόιερ, επικεφαλής ερευνητής στο τμήμα Οικονομικών του Πανεπιστημίου του Λιντς, θεωρεί ότι «οι χαμένοι από τα “κουρέματα” θα ήταν οι κάτοχοι κρατικών χρεών ομολόγων. «Ένα σημαντικό μέρος των ομολόγων αυτών κατέχεται από ασφαλιστικά ταμεία και θα δημιουργούσαν πρόβλημα σε αυτά και στην καταβολή των συντάξεων. Τα υπόλοιπα είναι στα χέρια τραπεζών και άλλων χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, θα έβλαπταν τους ισολογισμούς τους, ενώ για τις εύθραυστες τράπεζες η μείωση της αξίας του ενεργητικού τους θα οδηγούσε σε πτώχευση (εάν αυτό σήμαινε ότι οι υποχρεώσεις θα υπερέβαιναν τα περιουσιακά τους στοιχεία)» αναφέρει χαρακτηριστικά στο NP.
Ο Μουκούλ Ασέρ, επιστημονικός συνεργάτης του Πανεπιστημίου της Σιγκαπούρης, επισημαίνει ότι «το “κούρεμα” αναφέρεται σε μερική μείωση του χρέους που είναι στα χέρια διαφορετικών κατόχων. «Ναι, αυτό θα συμβεί επιλεκτικά αλλά η έκτασή του και οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις ως προς τις εκτιμήσεις κινδύνου θα ποικίλλει ανάλογα με τις χώρες. Κάθε ξαφνική αύξηση στα πραγματικά επιτόκια θα έκανε το πρόβλημα χειρότερο» δηλώνει στο NP.
Εάν το «βουνό» γίνει ψηλότερο;
Ένα σημαντικό ερώτημα είναι, πάντως, το τι θα γίνει εάν το δημόσιο χρέος συνεχίσει να συσσωρεύεται. «Eίναι σίγουρα πιθανό, σε κάποιο βαθμό, ότι τα επίπεδα του δημόσιου χρέους μπορεί να γίνουν επικίνδυνα, προκαλώντας ίσως απότομες αυξήσεις στα επιτόκια και στον πληθωρισμό» υποστηρίζει ο κ. Πόλιν προσθέτοντας: «Αλλά δεν ξέρουμε πού βρίσκονται τα επίπεδα αυτά. Οι διαπιστώσεις των Ράινχαρτ και Ρογκόφ για τις επικίνδυνες ζώνες των επιπέδων του χρέους αποδείχτηκαν ότι δεν υποστηρίχθηκαν από ισχυρά στατιστικά στοιχεία. Προς το παρόν, κάθε πιθανοί κίνδυνοι από τα υψηλά επίπεδα δημόσιου χρέους είναι πολύ μικρότεροι από τις υφιστάμενες καταστροφές που προκάλεσαν οι πολιτικές λιτότητας. Ανθρώπινες ζωές καταστρέφονται από τη λιτότητα. Αυτό είναι πραγματικότητα».
Για τον κ. Βαρουφάκη το πρόβλημα δεν είναι το δημόσιο χρέος. «Το πρόβλημα είναι οι κρυφές ζημίες των τραπεζικών συστημάτων καθώς και το βουνό αποταμιεύσεων, σε παγκόσμια κλίμακα, που δεν τολμά να επενδυθεί σε παραγωγικές επενδύσεις (καθώς φοβάται ότι δεν θα υπάρξει ικανή συνολική ζήτηση για τα αγαθά που θα παραχθούν) με αποτέλεσμα να “επενδύεται” σε κερδοσκοπικές τοποθετήσεις δημιουργώντας “φούσκες” σαν εκείνες που έσκασαν το 2008».
Η παγκόσμια κρίση, γνήσιο τέκνο του καπιταλισμού και των επίπλαστων οικονομικών πραγματικοτήτων που δημιουργεί, δίδαξε με ξεκάθαρο τρόπο ότι η απειλή του υπέρογκου δημοσιονομικού χρέους αποτελεί την τέλεια αφορμή για σαρωτική επικράτηση της λιτότητας. Ένα δούρειο ίππο για περικοπή μισθών, συντάξεων, ανατροπών στα ασφαλιστικά συστήματα, αποδόμηση του κράτους πρόνοιας, καθώς και για την επικράτηση του «αόρατου χεριού» της αγοράς έναντι της κρατικής παρέμβασης…
